Ամառային մտորումներ «Կայարանի» կառամատույցում

ԹՈՓՉՅԱՆՆ ՈՒ ՆԳՈՄԲՈՆ
Թիվ 1 վագոն: Հանրահայտ Ալեքսանդր Թոփչյանն է այստեղ իշխանավայել դիրքավորվել իր «Լուլուն» պատմվածքով: Պատմվածքի բնաբանը շատ խոսուն է. «Թալանները լա՛վ տեղավորեք: Չգողանա՜ն»: Բնաբանը Դերենիկ Դեմիրճյանի «Քաջ Նազարից» է: Դրվագենք սույն ստեղծագործությունը. «Լուլուն իսկական խայծ դարձավ հաճախորդներիս համար: Շատերը գալիս էին պարզապես նրան տեսնելու: Ես լրջորեն զբաղվեցի նրա դաստիարակությամբ: Աֆրիկյան մայրաքաղաքի աղքատ արվարձանում ծնված, կիսատ-պռատ ուսում ստացած և կյանք չտեսած աղջկան ես դարձրի գրավիչ, խելացի և գործունյա մի կին»:
«Լուիս Նգոմբո,- ներկայացավ նա: Այդ օրը մենք երկար զրուցեցինք, և նա ինձ դուր եկավ իր խոր գիտելիքներով, լայնախոհությամբ և առողջ դատողությամբ: Տեղական թերթերում սկսեցին հայտնվել նրա սուր, քննադատական հոդվածները՝ երկրի ծանր վիճակի, անարդարության, կոռուպցիայի և սոցիալական անհավասարության մասին: Մանավանդ նա մերկացնում էր երկրի ընդերքն անգթորեն շահագործող արտասահմանյան ընկերությունների գործունեությունը:

Քաղաքում տղաներ հայտնվեցին, որոնք կողոպտում էին ճերմակամորթներին, մանավանդ կանանց, ցույցեր անում, մեքենաներ ջարդում: Ես պիտի հետո իմանայի, որ այս ամենը հմտորեն ղեկավարում է Լուիս Նգոմբոն:
Եվ հանկարծ մի օր իմացանք, որ մեր սիրելի Նգոմբոյի սիրտը, հանրապետության նախագահի ծանրագույն պարտականությունների բեռին չդիմանալով, կանգ է առել: Այդ վշտալից դեպքը տեղի էր ունեցել Լոնդոնում, միջազգային խորհրդաժողովի օրերին:
Թաղումից ընդամենը երկու օր էր անցել, երբ Լուլուն անձամբ եկավ արհեստանոց և ասաց, որ լուրջ խոսելիք ունի հետս: Նա անխոս մի փաստաթուղթ դրեց առջևս. անգլիական բանկում գրանցված հաշվի քաղվածքն էր, որի վրա երկու անուն կար՝ Նգոմբոն և Լուլուն, և հարյուր միլիոնը»:
«Կայարան»-ի կռահունակ ընթերցողն անշուշտ որսաց մեր օրհասականորեն հերոսական իրականության իմաստային կապը աֆրիկյան եղելությունների հետ: Արժե՞ պատմվածքն ընթերցել ծայրեծայր: Իհարկե: (Արժե: Նաև անհրաժեշտ է):

ՕՏԱՐ ՄՏՔԵՐ՝ ԸՍՏ ԲՈՒՆԻԱԹՅԱՆԻ
Թիվ 2 վագոնի միակ ճամփորդը Սմբատ Բունիաթյանն է: Նրա այլաբանական «Օտար մտքեր» պատմվածքը եկեք դրվագենք. «Հեռվում աշխատում էին ծանր մեքենաներ, որոնք դեղին հատիկներ էին կորզում ծովեզրից, և տանում էին բեռնատարները բարկ արևի փոշին, որպեսզի բանվորները զտեն փոշին գործարաններում և հատիկներն ամփոփեն ձագարաձև կոլբաների մեջ՝ արտադրելով ժամանակի սահմանափակ միավորներ, որոնք ավազի ժամացույց են կոչվում սովորաբար:
-Մեզ գարեջուր տուր, Ֆրեդ,- աղերսեց կինը: ՈՒղտերը շեղվել էին ճանապարհից, քանզի կույր էին, և օազիսներ էին նրանց բիբերը սև, և ավազն էր ծանրացել նրանց թարթիչների վրա, և միրաժների քաղցրահամ ջուրն էր ծփում նրանց աչքերի մեջ: Հետո տապալվեց ամենախոշորն ու ջլապինդը՝ չոր հառաչանք բառաչելով: Արաբն ավազ շփեց դեպի երկինք, արևին շպրտեց իր վիշտն ու մահը, և քարավանը դուրս չեկավ Սահարա անապատից, և հրճվեցին աստվածներն իրենց ննջասենյակներում»:
Ի դեպ, տիար Բունիաթյանին հյուրընկալած վագոնի պատուհաններից բացվում էին զարմանահրաշ տեսարաններ, որտեղ «Պիկասոյի մոտ» բազմագույն իջևանատունն էր, ափեզրի ոտնահետքերի մեջ լճացած բարբարոսների արյունը, Ավրորայի և Արչիի հաճոյախոսություններից խստորեն շոյված պանդոկապան Ֆրեդը և այլ բաներ: Արժե՞ բարձրանալ թիվ 2 վագոն և զննել զարմանահրաշ տեսարանները: Ըստ իս՝ անվերապահորեն: Իսկ ըստ ձե՞զ...

ԹՈՓՈՒԶՅԱՆԻ ՔԱՂՑՐ ՍՈՒՏՆ ՈՒ ԴԱՌԸ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ...
Թիվ 3 վագոնում Նարեկ Թոփուզյանին չգտա: Որոնեցի, գտա կայարանի բուֆետում: Նա սույն բուֆետի կամարակապ պատշգամբում փորձում էր հաշտեցնել վաստակաշատ տիկին Շողիկին իր սեփական հարսի հետ: Հաշտեցումը անհնա՞ր է: Եկեք համոզվենք. «Երկրորդ անգամ այդ մասին Շողիկին ասաց հարևանուհիներից մյուսը, ասաց առաջինից կարճ ժամանակ անց՝ առանց երկար-բարակ մտածելու, ստի քաղցրությունն ու ճշտի դառնությունը համտեսելու...»:
Ահա և գայթակղության քար հարսը. «... կեսօրվա արևի գույնի մազերով, լիքն ու ընդգծված ազդրերով, «դեմիրճյան» սորտի խնձորի պես կրծքերով այդ հրաշքը, ախր որ տուն էին բերում, սիրտը դրա նազանքից հալումաշ էր լինում, էս ինչպես պատահեց, որ հարևանների բերնի ծամոնը դարձավ»:
Սա տիկին Շողիկի հոգու խորքում ծփացող տագնապն է: Իսկ թե ինչպես է հանգուցալուծվում բարեպաշտ սկեսուր, կասկածյալ հարս, բամբասկոտ հարևաններ դիլեման, կտեղեկանաք, բացելով հանդեսի 24-րդ էջը և ուշի ուշով ընթերցելով Նարեկ Թոփուզյանի «Անտեղյակ կինը» պատմվածքը:

ՍԵՅՐԱՆՈՒՀՈՒ «ՃԱԿԱՏԱԳՐԱԿԱՆ ԽԱՂԸ»
Թիվ 4 վագոնում նրան չգտա: Ես հուզվեցի, բայց նաև կռահեցի, թե որտեղ է Սեյրանուհի Գեղամյանը: Մշտապես կոկիկ և հմայուն, անսեթևեթ սույն տիկինը ձեզ ծանոթ բուֆետում սուրճ էր ըմպում իր պատումի հերոսներ Հայկի, Հասմիկի և Ընկերուհու հետ: Անողոք է Սեյրանուհին մեզ դեռ անծանոթ օրիորդի հանդեպ և կնքել է նրան «Ընկերուհի» անորոշ անվանումով, որոշակի մտահղացմամբ. «Ընկերուհու զանգերը, որ առաջին շաբաթներին ամենօրյա էին, կամաց-կամաց սակավադեպ էին դարձել: Դիմագրքում տեղադրվող նրա լուսանկարներում նոր-նոր դեմքեր էին ի հայտ եկել, և ակնհայտ էր, որ ժամանակը բավական ուրախ է անցնում, հունական հնավայրերի նկարներն ավելի քիչ էին, քան գիշերային սրճարաններինն ու ծովափնյա վայրերինը»: Սեյրանուհուն նվիրեցի դաշտային ծաղիկներ, իսկ «Կայարանի» քմահաճ ընթերցողներին էլ առաջարկում եմ չզլանալ և հասնել հանդեսի 33-րդ էջին: Հասնել, ընթերցել և տեղեկանալ, թե ինչու է նորհայաստանյան իրականությունում ապրող հայուհին անանուն: (Գրական քմահաճությունը, ըստ իս, կարևորագույն նախապայման է ներկա գավառական տեղատվություններում հարդը ցորյանից զատելու համար):

ԱՐԹՈՒՐՆ ՈՒ ՄԱՐԿԵՍԸ
Հանդեսի 46-րդ էջում բազմախոստում վերնագիրն է վեհորեն գրոհում վրադ. «ՈՒնեցա Մարկեսի ժամանակներ ու իմ հարյուր տարվա մենությունը»: Արթուր Հայրապետյանն է հեղինակը, որին պատահմամբ հանդիպեցի կառամատույցի տոմսարկղի մոտ: Թե դեպի ուր էր պատրաստվում մեկնելու (գուցե Կոլու՞մբիա), թող մնա մեր գաղտնիքը: Նրան հրավիրեցի բուֆետ, պատվիրեցի երկու ըմպանակ ծիրանի օղի և առաջարկեցի դրվագել սեփական գործը: Ահավասիկ. «Ինչ դյուրին Պիղատոսը լվաց ձեռքերը, թաղվելով մեղքի մեջ, ով պետք է ցած բերի խաչյալին: Հետո հասկացա, որ անզոր եմ հսկայի անունից ձայն հանելու, որովհետև բոլորն են դարձել հսկա... եսիմ»:
«-Դերասա՞ն ես:
-Չէ, սցենարական կուրսում եմ:
-Էդպիսի կուրս կա՞: Չգիտեի: Գրե՛ք, շա՛տ գրեք: Ստացվի էլ՝ գրեք, չստացվի էլ՝ գրեք: Չստացվելով պիտի ծնվի այն գլուխգործոցը, որի համար Դուք նախասահմանված եք էն ամենասկզբից»:
«Ծրարը բացեցի, գումար էր դրված ու մի երկտող՝ «Թող կյանքի կոչվի Ձեր հաջորդ գիրքը»:
Չկասկածենք, որ կյանքի կկոչվի, զի անվարան է «Կայարան» գրական հանդեսի ընթացքը՝ հրատարակիչ-կնքահայր ՄԿՐՏԻՉ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻ և խմբագիր-կնքամայր ՍՈՒՍԱՆՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ նվիրմամբ:

ԵՐԲ ՆԱՅՈՒՄ ԵՆ ՄԻՄՅԱՆՑ ՀԱԿԱՌԱԿ ՈՒՂՂՈՒԹՅԱՄԲ
Չզարմանանք, բայց կայարանամերձ ճեմուղու խորքերում այս ամռան տապին մեգ է ու մշուշ: Քանդակազարդ նստարանին է նստել Արմինե Սարգսյանը և թերթում է հանդեսը: (Ճեմուղում, այո, մեգ ու մշուշ է, սակայն վերոնշյալ խորհրդավոր նստարանը լուսավորվում է չարենցյան լուսամփոփով):
Հուշիկաքայլ մոտեցա, նվիրեցի նրան 1 ալ վարդ, վերցրի նրա ձեռքից «Կայարան»-ը և ակամա հայտնվեցի Արմինեի հիմնած խորտկարանում:
«Հիմա կնստենք իրար դիմաց և կնայենք միմյանց հակառակ ուղղությամբ: Կարող ենք նայել մեր պատվիրած խորտիկներին, խորտիկները համտեսելուց հետո՝ դատարկ ափսեին, աթոռին փռված ինչ-որ մեկի վերարկուին: Եթե չլինես, կնայեն դատարկ աթոռին»:
«Հիշու՞մ ես, երբ փոքր էի, ավազ էին ցանում գետնին՝ տունդարձի ճանապարհը չկորցնելու համար: Մինչ օրս ոչ ավազն եմ գտնում, ոչ ճանապարհս»:
Ի դեպ, Արմինե Սարգսյանի պատմվածքը ծավալվում է հանդեսի 1,5 էջում: Այսինքն՝ կարճառոտ է, սակայն բնավ էլ հպանցիկ չէ: Եվ ահա հնչում է հորդորս երիտասարդ արձակագրին՝ անցիր վեպ գրելուն: Ժամանակն է:
Ի դեպ, պատմվածքը կոչվում է «ՈՒրիշի վերարկուն»: Այն տեղակայված է հանդեսի 49-րդ էջում:

«ԱՄԱՌ Է»
Նարինե Բալասբեկյանի ստեղծագործության անվանումն է: Ամփոփ գործ է ծավալի իմաստով: Բայց, իհարկե, ընդարձակ է ներքին չափագրումներով: Նրան գտա ճեմուղում շրջելիս, նվիրեցի երկու ճերմակ վարդ և դրվագեցի ներքոնշյալ տողերը. «Ամառ է: Մայրս ու՞ր է: Ինչու՞ չի պատասխանում... էլի թաքուն շտապօգնությու՞ն է կանչել: Ինձնից թաքցնել կլինի՞: Կատուն տեղավորվել է կրծքիս, լուսինը՝ վերմակիս: Ի՜նչ ծանր են... Միալար ճիչ է՝ առաջնեկս է: Քնի՜ր, էլի, տղաս, աչքերս կուլ են գնում... դժվար ժամանակներ են...»:
«Ամառ է, մայրս աշխատանքի է: Սպասում եմ ծննդյանս օրվա ավանդական ելակով տորթին: Հունիսին 8 կլինեմ, իսկ տատս դեռ տան բանալին թելով գցել է վիզս, որ չկորցնեմ:
-ՈՒթ տարեկան եմ, ուռռա՜,- մրմնջում եմ քնի միջից:
-Հիսունչորս,- հեգնում է ժամանակը...
Բավական է ապրես անցյալում: Առա՜ջ նայիր... Ամառ է...»:
Բալասբեկյանի կատվին և լուսնին մերձենալու համար չզլանանք և կայանվենք 51-րդ էջում:

«ԵՐԵՍՈՒՆՅՈԹ»
(«Իմ մարմինը» շարքից)
Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի նշյալ երկը եզրափակում է «Կայարան» հանդեսը: Եզրափակում է բազմանիստ պատմաքաղաքական հանրածանոթ տարուբերումներում, որոնց կենտրոնում Սովետական Հայաստանի հայ ընտանիքն է: Կներեք, սակայն մի՞թե տիար Գևորգին պետք է շուրջկալեի թիվ 8 վագոնում կամ էլ միգամած ճեմուղում:
Նա բուֆետում էր, բազմել էր կաշեպատ աթոռին, կաղնեփայտ գրասեղանի առաջ: Նման կահույքն ընդհանրական էր ստալինյան կայսրության բոլոր գրասենյակների, երբեմն էլ առանձնասենյակների համար: Սույն գրասեղանն անհարիր էր բուֆետի գաստրոնոմիական կենսախնդությանը: Թե ինչու, կտեղեկանաք՝ ուշի ուշով ըմբոշխնելով պատմվածք-վիպակը: Առայժմ դրվագենք այն, տեղեկացնելով, որ հեղինակի հետ ըմպեցինք նախաստալինյան ժամանակների շուստովյան կոնյակ:

«Երեսունյոթ թիվը հատուկ նշանակություն ուներ մեր ընտանիքի համար: Հայրս հաճախ էր ասում՝ «Երեսունյոթ թիվ»: Այդ թվին էր իր ծնողների, շրջապատի, հարևանների, ազգականության սպանդը, ջարդը տեղի ունեցել: Մորաքրոջս ասելով՝ հայրս շատ էր սիրում այդ թիվը, դրա համար էլ այդ թվին ծնված մայրիկիս էր սիրահարվել: Երբ իրենց տան շքամուտքին ծածկաթվով կողպեք էին դնում, հայրս պահանջեց, որ ծածկաթիվը լինի «37», որ ինքը հեշտ հիշի»:
«Սահմանապահները խրխնջացին: Ստալինը ժպտաց բեղի տակ: Մոլոտովը ծոծրակը քորեց: Նրա կնոջը՝ Ժեմչուժինային, Ստալինը չէր բռնադատել»:

ՎԵՐՋԵՐԳ
Այսպիսով, 8 հեղինակ և 8 գրական տարերք: Հինգ այր և երեք այրուհի: Արժե՞ հյուրընկալվել նրանց, զգալու ու բաղդատելու մեր անկախական երկրի հարահոս ժամանակը: Եվ տեսնելու այն կանաչ արահետները, որոնք բացում են արդի հայ գրականության բարդագույն օրերի ներկա առաքյալները գրքերում, ամսագրերում և այլուր: Մի քանիսը՝ մեր հանդեսում:

Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ազգային կապիտալը պետականության անկյունաքար
• Հովվերգական դավադրություն (բացահայտված է ՔՊ-ի հինգերորդ շարասյունը)
• Ֆուտուրիզմից ռեալիզմ («պետականամետ» քրոնիկոն)
• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»

Մեկնաբանություններ